onderwijsethiek.nl

Paula van Manen (1968) heeft half september een kritische kroniek gepubliceerd van een vernieuwingsproject dat ze als mbo-docent heeft meegemaakt. En daarom is ze in december geschorst.
Ze is opgeleid tot orthopedagoog en onderwijskundige en ze is als docent verbonden aan ROC Nijmegen (team Pedagogisch Werk). Het vernieuwingsproject betreft de ontwikkeling en invoering van een gepersonaliseerde leerroute: bij onze drie opleidingen ‘leer je op je eigen manier en in je eigen tempo werken aan de leerdoelen (…). Onze leercoaches begeleiden jou daarbij.’ De klassikale lessen zijn dus afgeschaft. In het AOb-Onderwijsblad (december 2019) en op de website van CNV-Onderwijs (21/1/2020) werd Paula van Manen geïnterviewd over haar boek.
Maar waarom is ze geschorst door haar werkgever? Het is een kritische kroniek, die niet voorbij gaat aan de negatieve gevolgen voor studenten. Het is begrijpelijk dat een ‘reflective professional’ de behoefte voelt om het vernieuwingsproject chronologisch te boek te stellen, zodat zijzelf van haar ervaringen kan leren, samen met haar teamgenoten. Maar voordat ze het verhaal ook voor onderwijsprofessionals buiten haar eigen kring toegankelijk maakte, had ze eerst toestemming aan haar teamgenoten moeten vragen. En indien ook de belangen van haar werkgever op het spel stonden, had zij ROC Nijmegen eveneens om toestemming moeten vragen. Ik denk dat het boek inderdaad de belangen van haar werkgever raakt: in hoeverre voelen betrokken collega’s zich in hun hemd gezet? kan de onderwijsinspectie lastige vragen komen stellen? bestaat er het risico dat gedupeerde studenten claims gaan indienen? in hoeverre komt de reputatie van de betrokken opleidingen in gevaar?
Gehoor gevend aan haar professionele beroepsethiek, heeft Paula van Manen participerende journalistiek bedreven, maar door haar journalistieke product vervolgens (enigszins geanonimiseerd) te publiceren, is zij in strijd gekomen met haar juridische en ethische verplichtingen jegens haar werkgever. Ten gevolge van dit tragische rolconflict zit ze nu werkeloos thuis.
Nog wat achtergrondinformatie: In het kader van de bundel ‘Flexpraktijken, in gesprek met flexibiliseringspioniers in het beroepsonderwijs’ is bij het CINOP (13/1/2020) de beschrijving van de flexibiliserende innovatie van het Nijmeegse team Pedagogisch Werk verschenen.

Eind november is het Wetsvoorstel Aanscherping Burgerschapsopdracht (nr. 35352) bij de Tweede Kamer ingediend en inmiddels is het door de vaste Kamercommissie OCW in behandeling genomen. Welke belangen zijn er in het spel?
1. Burgerlijke vrijheden. Scholen krijgen tot taak hun leerlingen kennis van en respect voor de basiswaarden van de democratische rechtsstaat bij te brengen. Dat riekt naar indoctrinatie: als je de leerlingen kennis bijbrengt, dan is het beoogde resultaat dat ze zich die kennis eigen hebben gemaakt (en dat is prima). Maar als je de leerlingen respect voor (= eerbiediging van) die basiswaarden bijbrengt, dan is het beoogde resultaat dat ze die normen en waarden gehoorzamen. Anders gezegd: je maakt je schuldig aan indoctrinatie, je wil ze ‘mores leren’. Met zo’n inbreuk op hun autonomie handel je in strijd met de basiswaarden van de demo­cratische rechtsstaat. Scholen kunnen beter tot taak krijgen hun leerlingen kennis van die basiswaarden bij te brengen en bij hen respect (= waardering) voor die basiswaarden aan te kweken.
2. Vrijheid van onderwijs. Verder krijgen scholen tot taak een schoolcultuur tot stand te brengen en in stand te houden die harmonieert met de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. Daarmee wordt de grondslag van orthodox-christelijke, -joodse en -islamitische scholen aangetast. Zij hechten namelijk aan de bijbelse geboden en verboden over seksueel gedrag (waaronder LHBTI-gedrag en heteroseksueel gedrag vóór of buiten het huwelijk) en over de positie van de vrouw. Zij menen hun leerlingen te moeten voorhouden dat het zondig is de bijbelse geboden en verboden in de wind te slaan, dat de leden van de kerkgemeenschap zondigende medeleden dienen te vermanen en hen uit de kerkgemeenschap dienen te stoten als ze in hun zondig gedrag volharden, en dat ze niet vriendschappelijk met zondaars mogen omgaan. En zij trachten hun basiswaarden ‘vóór te leven’ in de eisen die zij aan het gedrag van hun leraren en leerlingen stellen, ook al komen ze daarmee in strijd met de basiswaarden die ten grondslag liggen aan de democratische rechtsstaat.
3. Rechtszekerheid. Scholen krijgen bovendien tot taak de sociale cohesie te bevorderen en de sociale en maatschappelijke competenties te bevorderen die de leerling in staat stellen deel uit te maken van (en bij te dragen aan) de pluriforme, democratische Nederlandse samenleving. Met dit rekbare caoutchouc-artikel krijgt de Onderwijsinspectie een handvat om, overeen­komstig de waan van de dag, scholen aan te pakken die in de hand werken dat hun leer­lingen ‘met de rug naar de (rest van de) samenleving’ komen te staan. Een school kan in de beklaagdenbank worden gezet als zij maatschappelijke verzuiling propageert of sociale segregatie in de hand werkt of haar leerlingen stimuleert zich terug te trekken in een gemeenschap die de maatschappelijke zedenverwildering de rug toekeert. De rekbaarheid van dit wetsartikel vormt een aanslag op de rechtszekerheid in de Nederlandse democratische rechtsstaat.
4. Gelijkheidsbeginsel. Hierboven werden drie kernbelangen van de democratische rechtsstaat belicht die in het geding zijn bij de behandeling van het wetsontwerp nr. 35352. Maar bij de indieners van het wetsontwerp staat een ander belang voorop: zij willen de Nederlandse rechtsstaat beschermen tegen een orthodox-islamitische vijfde colonne. Meer in het bijzonder willen zij de overheid instrumenten in handen te geven om de stichting van islamitische scholen zo nodig te blokkeren, om bestaande orthodox-islamitische scholen in het gareel te houden en om hun bekostiging zo nodig te beëindigen. In dat streven hebben zij tot voor kort weinig weerstand ontmoet, totdat het bijzonder onderwijs onlangs bemerkte dat ook orthodox-christelijke en -joodse scholen geraakt zouden kunnen worden door deze anti-islamitische boemerang. De Onderwijsinspectie gaat namelijk half februari rapporteren over de uitkomsten van een onderzoek dat zich onder andere uitstrekt tot het feit dat islamitische en reformatori­sche scholen uitdragen dat homoseksueel gedrag zondig is [zie verder onder punt 2]. Mocht het wetsvoorstel desondanks worden aangenomen, dan kunnen we verwachten dat de christelijke partijen (gesteund door PVV en FvD?) alles in het werk zullen stellen om te voorkomen dat de overheid zich, bij haar toezicht op de naleving van de wet, consequent zou laten leiden door het grondwettelijke Gelijkheidsbeginsel. Maar het probleem is dat eerbiediging van het Gelijk­heids­beginsel een kernbelang is van de democratische rechtsstaat.
Zie ook mijn eerdere blogberichten (inclusief naschriften): Onderwijsethiek 15/8/2018, 2/10/2018, 15/9/2019, 13/10/2019

Universiteiten hebben niet alleen als wettelijke opdracht onderwijs te verzorgen en onderzoek te doen, maar ook kennis over te dragen ten behoeve van de maatschappij. In 2005 heeft het ministerie van OCW een beleidslijn uitgezet waarin gefocust werd op één aspect daarvan, name­lijk de valorisatie van onderzoek. De universiteiten moesten het economische en maat­schappe­lijke nut van hun onderzoeksinspanningen vergroten en daarover jaarlijks verant­woor­ding afleggen. In 2013 publiceerde de vereniging van universi­teiten (VSNU) een ‘Keuze­menu valorisatie-indicatoren’ om orde te scheppen in die jaarlijkse verantwoording.
Zo hebben de universiteiten zich in de loop der jaren ontwikkeld tot Science Parcs waar zij kennis vastleggen in octrooien en licenties en waar zij nieuwe bedrijvigheid creëren. Binnen de faculteiten wordt het innovatieve ondernemingsklimaat aangemoedigd en er zijn landelijke richtsnoeren opgesteld hoe een ondernemende universiteit moet omgaan met medewerkers die in werktijd iets nieuws hebben uitgevonden en nu voor zichzelf willen beginnen om hun uit­vinding te gelde te maken. Eén van de constructies is dat de universiteit aandelen verwerft in het bedrijf van de startende medewerker.
Maar hoe zit het als studenten in het kader van hun studie iets nieuws uitvinden? De universi­teit zou daar graag een graantje van mee pikken, maar in juridisch en ethisch opzicht zitten daar nogal wat haken en ogen aan. In de eerste plaats rijst de juridische vraag op basis waarvan de universiteit (een deel van) de intellectuele eigendom zou kunnen opeisen. En in de tweede plaats is de universiteit gebonden aan het ethische uitgangspunt dat zij, als professio­nele onderwijsorganisatie, haar student behoort te ondersteunen bij het inrichten van zijn studie- en beroepsloopbaan en zijn belangen dus voorop behoort te stellen. Zij maakt zich schuldig aan belangenverstrengeling als zij tegelijkertijd een valorisatiedeal met hem probeert te sluiten waarbij zij zich niet laat leiden door de belangen van deze student maar door haar eigen belangen en door de belangen van de ‘BV Nederland’. De VSNU is nu bezig om een richtsnoer op te stellen hoe de instellingen met uitvindingen van studenten (en met dit rol­conflict?) zouden moeten omgaan.
Bronnen: Motie Wiersma/Bruins (7/11/2019), Nieuwsbericht NOS (6/1/2020a, 6/1/2020b), Reacties UT en TUD (6/1/2020, 7/1/2020), Kamervragen Wiersma (7/1/2020)

In de nacht van Oud en Nieuw is brand uitgebroken in de portiek van een flatgebouw in Arnhem-Zuid. Er stond een afgedankte zitbank en die heeft vermoedelijk vlamgevat doordat twee kinderen van 12 en 13 jaar met vuurwerk speelden. Dientengevolge verloren een vader en zijn zoontje het leven door de giftige rook die ze, opgesloten in de lift, hebben ingeademd. De twee kinderen woonden in hetzelfde flatgebouw. Ze werden op nieuwjaarsdag (woensdag) door de politie opgepakt en in volledige beperking gehouden. Pas vrijdag zijn ze weer vrijgelaten, maar ze worden nog steeds van brandstichting verdacht. In het landelijke Vuurwerk­besluit (artt. 1A.1.3 en 2.3.5) staat dat aan kinderen tussen 12 en 16 jaar uitsluitend als F1 gelabeld consumentenvuurwerk mag worden verkocht (of anderszins ter beschikking mag worden ge­steld), d.w.z. vuurwerk dat zeer weinig gevaar oplevert, dat een te verwaarlozen geluidsniveau heeft en dat bestemd is voor een besloten ruimte.
Het is een drama, zowel voor de slachtoffers en hun nabestaanden als voor de vermoedelijke aanstichters en hun ouders. Burge­meester Marcouch voelde dat goed aan. Hij ging niet alleen op condoleancebezoek bij de nabestaanden maar bezocht ook de ouders van de beide op­gepakte kinderen. Maar in de media werden de beide kinderen toch vooral als verdorven criminelen weggezet. Gelukkig waren er ook twee humane tegengeluiden:
(a) De NOS-redactie van de radiorubriek Met het Oog op Morgen vroeg donderdagavond juridisch commentaar van Margrite Kalverboer, de Nationale Kinderombudsman (NPO-Radio1 2/1/2020, 3/1/2020) en
(b) Mirjam Remie (onderwijsredacteur NRC-Handelsblad) publiceerde vrijdag een artikel waarin niet alleen Kalverboer maar ook Mariëlle Bruning, hoogleraar jeugdrecht, commentaar geeft op de meerdaagse opsluiting van de twaalf- en dertienjarigen (NRC 3/1/2020).
Zie ook: Kinderombudsman (31/1/2019, 25/4/2019), Rijksoverheid (14/8/2019, 28/6/2019), Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (z.j. 2019?)

Mijn neefje doet dit jaar eindexamen VWO en hij wil Rechten gaan studeren. Hij weifelt tussen Utrecht (UU) en Rotterdam (EU).
Op het eerste gezicht zijn de Utrechtse kengetallen (Studie in Cijfers, peildatum mei 2016, zoals ultimo 2019 vermeld via een link op de Utrechtse website) hoopgevend: je krijgt in het eerste cursusjaar wekelijks 12 à 18 klokuren onderwijs, slechts 21% van de aangekomen eerstejaars is in of binnen twaalf maanden vertrokken, en 76% behaalt (met maximaal één jaar studievertraging) één of ander universitair bachelordiploma. Helaas laat de faculteit on­vermeld welk percentage van de aangekomen studenten (met maximaal één jaar studie­vertra­ging) het Utrechtse bachelordiploma Rechtsgeleerdheid behaalt. Ook blijft het onduidelijk waarom de faculteit mei 2016 als peildatum heeft gekozen.
Bij raadpleging van de overheidswebsite Studiekeuze123.nl (peildatum oktober 2018) blijkt mijn neef zijn verwachtingen te moeten temperen: de Utrechtse eerstejaarsstudenten krijgen wekelijks slechts 6 à 12 klokuren onderwijs en slechts 59% behaalt (met maximaal één jaar studievertraging) het Utrechtse bachelordiploma Rechtsgeleerdheid (en dat slaagpercentage stijgt naar 62% als je ook andere universitaire bachelordiploma’s meerekent). Verder komt een verontrustend cijfer uit de hoge hoed: wie als eerstejaars minder dan 45 van de 60 studiepunten haalt, wordt uit de opleiding weggestuurd.
Maar je kunt ook nog een laatste update van Studie in Cijfers (peildatum oktober 2019) aan­klikken. De Utrechtse eerstejaarsstuden­ten blijken nu toch weer 12 à 18 contacturen per week onderwijs te krijgen, terwijl het percentage studiestakers in het eerste jaar nog steeds 21% bedraagt. Het slaagpercentage (met maximaal één jaar studievertraging) voor het Utrechtse bachelordiploma Rechtsgeleerdheid blijft steken op 59%, zodat het vermoeden rijst dat de Utrechtse faculteit geprobeerd heeft haar aspirant-studen­ten om de tuin te leiden. Want met haar 76% heeft zij niet alleen andere universitaire bachelordiploma’s meegerekend maar ook ge­percenteerd op {het aantal aangekomen eerstejaars minus het aantal studenten dat in het eerste studiejaar vertrokken is}.
We presenteren nu de Rotterdamse kengetallen. Volgens de Rotterdamse website (ultimo 2019) krijg je in het eerste cursusjaar wekelijks slechts 6 à 12 klokuren onderwijs (peildatum juli 2018). Maar liefst 38% van de aangekomen eerstejaars is in of binnen twaalf maanden ver­trokken. Het is onduidelijk hoe dat komt, want volgens de faculteit wordt er niet geselecteerd, terwijl zij ander­zijds vermeldt dat je wordt weggestuurd als je in het eerste jaar minder dan 60 studiepunten haalt. De faculteit doet er geheim­zinnig over, want op de overheidswebsite Studiekeuze123.nl (peildatum oktober 2018) weten ze niks van dit wegstuur­criterium. Verder vermeldt de Rotterdamse site dat 41% van de aangekomen eerstejaars (met maximaal één jaar studievertraging) het bachelor­diploma haalt, althans als je ook andere universitaire bachelor­diploma’s meerekent. Vermoedelijk is dat een typfoutje, want volgens Studiekeuze123.nl (peildatum oktober 2018) behaalt 39% van de aangekomen eerstejaars (met maximaal één jaar studievertraging) het Rotterdamse bachelordiploma Rechtsgeleerdheid, terwijl dat stijgt naar 56% als je ook andere universitaire bachelordiploma’s meerekent.
Maar je kunt ook nog een laatste update van Studie in Cijfers (peildatum oktober 2019)) aanklikken. Het wekelijkse aantal Rotterdamse klokuren is nu opgelopen tot 12 à 18, terwijl het percentage studiestakers in het eerste jaar nu gestegen is naar 49%. De slaagpercentages (met maximaal één jaar studievertraging) voor het bachelordiploma (39% resp. 56%) blijven ongewijzigd.
Lees verder … (PDF)