onderwijsethiek.nl

Wat bedoelt men met ‘the elephant in the room’? Daarmee verwijst men naar een levengroot probleem dat door alle aanwezigen onderkend maar welbewust doodgezwegen wordt. Men acht het probleem zó pijnlijk en onbespreekbaar dat iedereen pretendeert dat er überhaupt geen probleem is.
Op 9 oktober jongstleden was er in de Tweede Kamer een commissiedebat over het leraren­tekort. De coalitiepartijen stelden voor om de toetsen Aardrijkskunde, Geschiedenis en Natuur & Techniek te schrappen, die mbo- en havo-abituriënten tegenwoordig moeten afleggen om tot de pabo-opleiding te worden toegelaten. Eind juli hadden de pabodirecteuren (verenigd in het Lobo) namelijk gewaarschuwd dat die toelatingstoetsen een ernstig obstakel vormen bij de werving van pabostudenten.
Harm Beertema (PVV-fractie, oud-docent Nederlands en Engels en teamleider Secretariële opleidingen in het mbo) reageerde aldus op de voorgestelde afschaffing van die toetsen: “Ik zei het al eerder: meneer Van Meenen (…) weet net zo goed als ik dat hiermee de sluizen worden opengezet voor mbo’ers niveau 4. Ik ken hen als geen ander. Zij hebben uiteindelijk de [cognitieve] vermogens van mbo’ers niveau 2 en 3, want ze stromen gewoon automatisch door. (…) De algemene ontwikkeling die nodig is en die [havisten] (…) wél krijgen is een heel ander verhaal. Mijn verhaal is dat we toentertijd hebben gezegd dat de doorstroom van mbo’ers [ván] niveau 2 en niveau 3 náár niveau 4, en daarmee automatisch naar de lerarenopleidingen, geen goede zaak was, omdat er een achterstand was in kennis, in taalvaardigheid, in vreemde talen, in geschiedenis, in aardrijkskunde enzovoorts …”
Wat gebeurt er als je de sluizen openzet? Dan krijg je vermoedelijk een dramatische waters­nood. Ik krijg het gevoel dat de heer Beertema eigenlijk een gecodeerde boodschap uitsprak: “Als onderwijsman weet Paul van Meenen, net zo goed als ik, dat we hiermee de sluizen zouden openzetten voor al die moslima’s die via mavo en mbo naar de pabo willen doorstromen, en na hun pabo-diploma wordt ons Nederlandse basisonderwijs dus overstroomd door deze gehoofddoekte, allochtone leerkrachten.” Bespeur ik hier een Olifant in de Kamer? Of zie ik Leeuwen en Beren waar ze niet zijn?

De Wet op het Hoger Onderwijs gebiedt dat studenten 60 studiepunten per programmajaar behalen en dat deze 60 punten voor de gemiddelde student 1680 uur werk kosten. Uit de wetsgeschiedenis valt op te maken dat met die 1680 uren 42 goedbestede weken bedoeld wordt. De wetgever gebiedt dus dat 50% van de studenten méér dan 1680 uur (en méér dan 42 weken) per programmajaar nodig hebben om hun opleiding te voltooien. Uit deze wettelijke regel vloeit voort dat velen studievertraging zullen oplopen, te meer daar de basisbeurs is afgeschaft: studenten moeten een betaalde bijbaan nemen, tenzij ze een studielening aangaan om hun college­geld te betalen (bijna 2100 euro per jaar) en in hun kosten voor studie en levens­onderhoud te voorzien.
De wetgever heeft verder geen regels gesteld om de studeerbaarheid van de opleidingen in het hoger onderwijs te waarborgen. Het wordt aan de onderwijsinstellingen zelf overgelaten om studenten tegen overbelasting te beschermen. Om die reden hebben drie leden van de Centrale Medezeggenschapsraad van de Hogeschool van Amsterdam ernstige kritiek op de HvA-regel dat je, indien gezakt voor een tentamen, weliswaar tien weken later een herkansing kan doen maar dat je anders ‘het vak volgend jaar opnieuw moet volgen, naast de vakken die je op dat moment al moet volgen’ (HvanA 7/10/2019).
Maar het kan nóg strenger. De Universiteit Utrecht hanteert bijvoorbeeld een onderwijsmodel waarin die éne herkansing niet is toegestaan, tenzij je tijdens de cursus aan alle inspan­nings­verplichtingen hebt voldaan en minimaal een 4,0 hebt gehaald (OER Rechtsgeleerdheid). Voor eerstejaarsstudenten geldt bovendien dat ze uit de opleiding worden verwijderd als ze vóór de zomer­vakantie minder dan 45 studiepunten hebben behaald.
Terug naar de drie raadsleden van de HvA. Zij staan dus kritisch tegenover het feit dat hun hogeschool zich zo weinig gelegen laat liggen aan het Beginsel van Onbelemmerde Studie­voortgang en aan het Prolongatiebeginsel: gij zult vertraagde studenten niet onnodig be­lemmeren in hun studie­voortgang en gij zult voorzieningen treffen opdat zij optimale studie­voortgang kunnen boeken.
Bron: J.W. Holleman (1979b), Rechten van scholieren en studenten. Weekblad voor leraren bij het voortgezet onderwijs, 11, 1251-3. M.J. Cohen (1981). Studierechten in het wetenschappelijk onderwijs. Dissertatie Leiden.

Er was er eens een godsvruchtig dorp met een godsvruchtige basisschool. Op een goede dag kwam de onderwijsinspecteur op bezoek. Hij moest controleren of de burgerschapsvorming op orde was. Terug in De Meern rapporteerde hij de volgende bevindingen.
1. De kinderen leren dat ze zich in hun persoonlijk leven aan Gods geboden moeten houden, zoals die geopenbaard zijn in het Heilige Boek. Ze leren dat zondaars, die willens en wetens Gods geboden verzaken, de straf van God te duchten hebben.
2. De kinderen leren dat een losbandige levenswandel, alsmede homoseksueel en transgender­gedrag, in strijd is met Gods geboden.
3. De kinderen leren dat de leden van een godsvruchtige familie en van de lokale godsvruchtige school-, geloofs- en dorps­gemeenschap bijzondere plichten jegens elkaar hebben: ze hebben tot opdracht elkaar te helpen om Gods geboden te blijven naleven en op het rechte pad te blijven. Uit deze opdracht vloeit voort dat de leden elkaar het goede voorbeeld moeten geven en elkaar tot de orde moeten roepen als ze neiging tot zondig gedrag vertonen.
4. De kinderen leren verder dat ze niet te intiem moeten omgaan met mensen die Gods geboden niet naleven: ‘je moet niet met pek omgaan want, voor je het weet, word je daardoor besmet’.
5. De kinderen krijgen geen uitsluitsel over de vraag in hoeverre men binnen de lokale school-, geloofs- en dorpsgemeenschap barmhartige verdraagzaamheid moet betrachten jegens leden die in zondig gedrag volharden.
6. Maar de kinderen leren wel dat ze de Nederlandse democratische rechtsstaat moeten respecteren, die gebouwd is op de principes van non-discriminatie en verdraagzaamheid (‘Leven en Laten Leven’). We leven in een vrij land, dus zolang burgers de landswetten naleven, staat het hun vrij om Gods geboden naast zich neer te leggen. De kinderen leren uitdrukkelijk dat burgers jegens wets­overtreders geen eigenrichting mogen toepassen en dat ze het bestraffen van zondaars aan God moeten overlaten.
7. De onderwijsinspecteur concludeert dat de kinderen op deze basisschool tot oppassende burgers worden opgevoed en dat de risico’s op extremisme of radicalisering in deze school verwaarloosbaar zijn. Volgens hem is de burgerschapsvorming dus wel op orde. Maar toch geeft hij zijn afdelingschef in overweging het conceptrapport voor akkoord naar de inspecteur-generaal door te geleiden: “Ik heb namelijk het gevoel dat de afwijzing van homoseksueel en transgendergedrag, zoals door mij geconstateerd op deze fundamentalistische/orthodoxe school, politiek misschien toch een beetje gevoelig ligt.”

Het Onderwijscentrum van de gemeente Gent, en de groen-linkse onderwijswethouder voorop, bepleiten een nieuwe didactiek voor anderstalige of tweetalige leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs: functioneel meertalig leren. De thuistaal is niet langer taboe op school: hun moedertaal moet gericht worden ingezet om Nederlandstalige teksten sneller te begrijpen en de Nederlandse taal onder de knie te krijgen. Dat is een drastische koerswijziging ten opzichte van de traditionele schone-lei-didactiek: Waalse en allochtone leerlingen werden plompverloren ondergedompeld in de Nederlandstalige schoolomgeving en moesten maar zien hoe ze de Nederlandse taal machtig werden. Het meest schrijnend was dat ze zelfs op het schoolplein niet in hun thuistaal mochten communiceren.
Maar er bestaan ook ideologische weerstanden tegen deze nieuwe didactiek. De N-VA (de Nieuw-Vlaamse Alliantie van Bart de Wever) vaart een Vlaams-nationalistische en liberaal-conservatieve koers en wenst dus op het gebied van taal en cultuur geen concessies te doen aan Walen en allochtone immigranten (Het Laatste Nieuws 25/9/2019). Van daaruit valt het te begrijpen dat het Gentse boek Meertaligheid: een Troef (2015) voor sommigen niet zozeer een eye-opener is maar veeleer een open zenuw raakt.
Zie ook: de pagina’s Meertaligheid en Taal & Meertaligheid van het Gentse Onderwijscentrum

Een jaar of tien geleden was Donna Noble een onverschrokken personage in een populaire BBC-sciencefictionserie, als metgezel van de tijdreiziger Doctor Who. Maar onlangs koos een Nederlandse hbo-docent dit strijdbare pseudoniem om een noodkreet te publiceren op het discussieforum Fok (3/10/2019). Zij poneert vier stellingen:
1. De laatste jaren is de kwaliteit van de onderwijsdienstverlening die aan hbo-studenten geboden wordt, hollend achteruit gegaan, althans in sommige hbo-instellingen.
2. Aan de docenten worden de bezuinigingen en verschralingen gewoonlijk verkocht als dynamische onderwijsinnovaties. En de professionele vakdocenten die daartegen in verzet komen, worden dus door het management weggezet als een reactionair blok aan het been. Ze lopen een fors risico dat hun arbeidscontract niet verlengd wordt.
3. In hun strijd om onderwijskwaliteit te behouden of te herstellen, hebben de goedwillende docenten de steun van studenten nodig. Serieuze kwaliteitsbeheersing vereist kritische studenten en mondige studentenvertegenwoordigers in de opleidingscommissies en mede­zeggenschapsorganen.
4. Maar de studenten gedragen zich tegenwoordig als makke schapen. Aan onderwijsevaluaties doen ze niet mee, ze willen hun tijd niet aan opleidingscommissies of dergelijke verdoen, en hun actiebereidheid is nul komma nul. Waar ligt dat aan? “Bij eerstejaars kan ik me voorstellen dat het allemaal nieuw is, en dat ze niet beter weten. Het is logisch dat je denkt ‘het zal wel zo horen’. Maar ook van ouderejaars zie ik geen of weinig verzet. Ik heb ze er wel eens naar gevraagd en kreeg dan antwoorden als ‘ik ben bang dat ik dat weer op mijn brood krijg’ of ‘ze doen toch niks met onze kritiek’.” Ten einde raad richt Donna zich nu tot de actieve discussianten in de forumsectie ‘School & Studie’ van het Fok: hoe komt het volgens jullie dat de hbo-studenten zomaar lijken te accepteren dat het hbo “serieus [wordt] uitgekleed”? Waarom pikken hbo-studenten dat? “Is dat angst? [Is het dat ze] niet op de hoogte zijn dat het anders kan? [Vinden ze het wel best zolang ze] lekker makkelijk studiepunten [kunnen] scoren? Denken [ze] ‘het zal mijn tijd wel duren’? [Is het] gebrek aan geloof dat je iets kunt bereiken?”

Sinds 1 oktober 2018 is de Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit van kracht in de Nederlandse universiteiten en hogescholen. Maar pas in juni 2019 is de bijbehorende Model-klachtenregeling door de VSNU gepubliceerd. Naar mijn indruk werken de meeste universiteiten momenteel nog met de oude klachtenregeling (geënt op de Gedragscode Wetenschapsbeoefening die tot 1 oktober 2018 van kracht was). Op zichzelf is dat niet zo’n probleem, maar voor studenten zit het venijn in de intentieverklaring die als bijlage door de universiteiten was opgesteld. Daarin staat onder meer dat ze plagiaat, gepleegd door studenten in werkstukken en scripties, ‘categorisch afwijzen, actief [zullen] bestrijden en zo nodig met de hun ter beschikking staande sancties zullen bestraffen’. Deze intentieverklaring paste bij de oude gedragscode, want die richtte zich op álle leden van de universitaire gemeenschap, dus ook op de studenten. De nieuwe code daarentegen richt zich uitsluitend op wetenschappelijk onderzoekers. Mocht een student publicatiegericht onderzoek doen en in dat verband de gedragscode schenden, dan kan alleen zijn of haar begeleider daarop tuchtrechtelijk worden aangepakt, aldus de nieuwe code.
Moet plagiaat, indien gepleegd door studenten, dus voortaan ongemoeid en ongestraft worden gelaten? Het staat buiten kijf dat studenten moeten leren om plagiaat in hun wetenschappelijke oefenwerkstukken en scripties te vermijden en misstappen te herstellen. Maar als men in dat kader tot straffen overgaat, moet dat in elk geval proportioneel zijn. De tuchtrechtelijke bestraffing van plagiaat mag voortaan uitsluitend voor de bestrijding van studiefraude en niet langer voor de ethische disciplinering van aanstaande onderzoekers worden gebruikt. Het ligt wellicht op de weg van studentenbelangenorganisaties, zoals ISO en LSVb, te bevorderen dat bij het landelijke College van Beroep Hoger Onderwijs jurisprudentie wordt ontwikkeld waarin overtrokken bestraffing van kleine vergrijpen op het gebied van plagiaat aan de kaak wordt gesteld.

De Amsterdamse mavo-/havoschool Kiem Montessori tracht een leeromgeving aan te bieden waarin niet alleen meisjes maar ook jongens optimaal kunnen gedijen. De school is een dependance, vorig jaar opgericht, van het Metis Montessorilyceum. Metis heeft al jarenlang ervaring met niche-marketing (wereldburgerschap), mede gericht op de integratie van leerlingen uit Turkse en andere etnische minderheidsgroepen.
Over ‘het jongensprobleem’ heb ik eerder geschreven (13/8/2011), naar aanleiding van een crowdsourcing dagbladartikel van de zij-instromer Ferry Haan en de lezersbrainstorm die daarop volgde. Kiem Montessori kiest onder meer voor een huiswerkloos dagprogramma, voorafgegaan door een uurtje sport. Ik ben benieuwd wat Ferry Haan daar van vindt.
Zie ook: VOS/ABB (21/10/2016), Trouw (1/12/2018), AD (11/9/2019), Parool (16/9/2019)

Minister Plasterk vroeg zich eertijds af, in hoeverre men leerlingen op een door de overheid bekostigde school mag voorhouden dat homoseksueel gedrag zondig is (7/11/2009). Kennelijk is die vraag nog steeds niet afdoende beantwoord, want minister Slob heeft bericht dat hij de Onderwijsinspectie op islamitische basisscholen afstuurt omdat ze een lesboek gebruiken waarin gesteld wordt dat homoseksueel gedrag in strijd is met Allahs geboden (NOS 12/9/2019). Okay, dat mag hij doen. Maar hij gaat volgens mij over de rechtsstatelijke schreef als hij reformatorisch-christelijke en joodse basisscholen in dat opzicht ongemoeid laat. Uit het oogpunt van Gelijke Behandeling had hij de Onderwijsinspectie in-één-moeite-door moeten opdragen te controleren of leerlingen van dié scholen eveneens de bijbelse opvattingen over de zondigheid van homoseksueel gedrag krijgen ingeprent. Uit het recente EO-programma van Jacobine over de Biblebelt (NPOstart 14/9/2019) leren we overigens dat het niet zozeer van belang is of men homoseksueel gedrag als zondig bestempelt maar hoe men met die zo­genaamde zondaars meent te moeten omgaan.

Sinds 1 augustus 2019 is het wettelijk verboden een gezichtsbedekkende nikab of boerka te dragen in treinen, metro’s, trams en bussen, alsmede in overheids-, onderwijs- en zorg­gebouwen en op de bijbehorende ‘erven’. Overtreding van dit verbod wordt gestraft met een forse geldboete. Het Algemeen Dagblad (31/7/2019) wijst erop dat een nikab- of boerka­draagster bij overtreding van het verbod bovendien het risico loopt hardhandig door vigilante burgers te worden aangehouden in afwachting van de komst van de politie. Dat effect had de wetgever vast niet voorzien: dat het wettelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding, in combi­na­tie met het wettige burgerarrest, door heethoofdige burgers verstaan kan worden als een vrij­brief om nikab- en boerkadraagsters in naam der wet te molesteren. En kennelijk heeft de wet­gever evenmin beseft dat een gemolesteerde nikab- of boerkadraagster geen kant uit kan: vol­gens de letter van de wet wordt haar de toegang tot de huisarts, tot het ziekenhuis en tot de aan­giftebalie van het politiebureau ontzegd, tenzij ze zich van de gewraakte kleding ontdoet.
Bij de behandeling van het wetsvoorstel heeft de regering toegezegd de bedoelde en onbedoelde effecten van de wet daadwerkelijk in de gaten te zullen houden en na een periode van twee tot drie jaar haar bevindingen in kaart te zullen brengen (bron). In een recent NRC-artikel (20/8/2019) rapporteert mbo- en hbo-docent Karim Amghar zeer nadelige effecten voor docenten die discriminatie trachten te bestrijden en polarisering en radicalisering trachten terug te dringen. [Amghar is tevens docententrainer en onderwijs­adviseur.] Want hoe je het ook wendt of keert: met het wettelijke ‘boerkaverbod’ predikt de Nederlandse overheid luid en duidelijk dat we sommige bevolkingsgroepen botweg mogen discrimineren en dat we hun het leven onmogelijk mogen maken als zij zich niet aan onze kleedgewoonten conformeren. Op die manier worden goedwillende moslimleerlingen in het Nederlandse onderwijsbestel in ver­warring gebracht: hoe kan ik in mijn persoonlijk leven verdraagzaamheid nastreven jegens de autochtone en allochtone medemens in de Nederlandse multiculturele samenleving als de overheid zelf decreteert dat we niet verdraagzaam mogen zijn jegens het kluizenaarshabijt van sommige moslima’s? En ook Hollandse kaaskoppen worden in verwarring gebracht als ze gevoelig zijn voor extreemrechts gedachtengoed: waarom moet ik in mijn persoonlijk leven verdraagzaamheid nastreven jegens moslims in de Nederlandse samenleving als de overheid zelf decreteert dat we niet verdraagzaam hoeven te zijn jegens de buitenissige kleding­keuze van sommige moslima’s?

Het Nederlandse onderwijsbestel wordt geregeerd door schoolcijfers en diploma’s. In het juli­nummer van het AOb-Onderwijsblad wijst Sanne van Sadelhoff op pogingen in het middelbaar onderwijs om het aantal schoolcijfers over het schooljaar heen terug te dringen en meer nadruk te leggen op formatieve interventies: aan welke dingen moet je de komende weken nog extra werken om dit trimester op schema te blijven? In vorige blogberichten (28/9/2011, 6/5/2018, 4/5/2019) werd op dat zelfde thema geborduurd, waarbij soms ook (als neventhema) de formatieve functie van summatieve toetsen naar voren komt.
In het AOb-artikel wordt de leerling minder vaak afgerekend met een cijfer-dat-meetelt-voor-het-eindrapport, maar cijfers worden niet afgeschaft. Dat gaat dus niet zo ver als het model van Mastery Learning (beheersingsleren) dat door B.S. Bloom geïntroduceerd is. In dat model wordt de formatieve toetsing voortgezet totdat de leerling het onderwijsdoel voor 100% bereikt heeft. Uiteindelijk krijgt iedere leerling dus een tien, maar de één heeft daarvoor méér tijd nodig dan de ander. Op kleine schaal wordt dit principe soms toegepast bij maakopdrachten: je bent pas van me af als je een product met ‘zero defects’ hebt afgeleverd (6/7/2009).
Ykje Vriesinga (NRC 13/8/2019) bespreekt een andere benadering om de dictatuur van de schoolcijfers te doorbreken. Waarom kijken ouders vooral zorgelijk naar de vieren en vijven in plaats van dat ze hun ouderlijke zorg op de hoge cijfers richten: hoe zorgen we dat de sterke kanten van ons kind optimaal tot ontwikkeling worden gebracht? Op stelselniveau richt deze discussie zich op de vraag in hoeverre alle leerlingen naar een diploma van het zelfde niveau moeten worden gebracht, of dat sommige vakken op een lager c.q. hoger niveau mogen worden afgelegd, of dat men in plaats van een diploma een dossiergetuigschrift verleent, waarin precies vermeld wordt wat de abituriënt in z’n mars heeft (26/5/2008, 29/9/2010).
Hiermee komen we tevens in de buurt van de masterycertificaten: geef leerlingen de mogelijk­heid certificaten te behalen ten bewijze dat ze bepaalde, welomschreven vaardigheden/compe­tenties voor 100% beheersen (18/5/2009, 9/12/2010, 17/3/2013, 8/12/2013).